فول فایل

بیت المال واژه بیت المال مرکب از دو کلمه «بیت» و «مال»، به معنای مرکز اموال، خزانه دولت، محل نگهداری اموال عمومی، مرکز محاسبات و مانند آن آمده است و با پسوند «مسلمین» یعنی «بیت المال مسلمین» نیز که مبین جنبه دینی و عمومی آن است ذکر می شود. در تعریف آن چنین آورده اند: «بیت المال یا بیت الاموال خانه ای است که مال غنیمت و مال متوفی را بعد از ضبط در آن نگاه دارند و در لطایف به معنی آن مال است که همه مسلمانان را در آن حق باشد و جائی که در آن مالی را گذارند که همه مسلمانان را در آن حقی باشد، و در عهد خلفاء عبارت بود از خزانه دولت اسلام، مرکز اموال و دفاتر دولتی در اسلام، خزانه خلافت اسلامی، بنا بر مشهور، نخست کس در تاریخ اسلام، عمر بود که بیت المال را تأسیس کرد و مازاد اموال غنیمت را در آن نهاد.» «نام یکی از نهادهای دولت اسلامی، این واژه در لغت به مکان حفاظت از اموال عمومی و خصوصی اطلاق می شود، اما در اصطلاح، تعبیر «بیت المال مسلمین» در صدر اسلام برای مکانی که در آن اموال عمومی و منقول دولت اسلامی بود به کار می رفت. سپس تعبیر «بیت المال» جانشین آن شد و همان معنی را افاده کرد، به تدریج بر «اموال عمومی مسلمانان» اطلاق شد که مشتمل بود بر وجه نقد، اشیاء منقول، اراضی و غیر اینها.» از تعریف های ذکر شده چنین برداشت می شود که بیت المال در دوران گذشته مکانی بود که درآمدهای دولت اسلامی و اموال متعلق به مسلمانان در آن نگه داری می شد و شمار معدودی مستقیماً با آن سروکار داشتند، دو شاخصه «عمومی» و «امانت بودن» با مفهوم بیت المال همراه بود؛ به گونه ای که هر گاه واژه بیت المال به کار برده می شد، اموال عمومی مسلمانان که نزد حاکم و والی امانت بود به ذهن تبادر می کرد. این واژه اندک اندک از مفهوم اصطلاحی نخستین، یعنی محل نگه داری اموال عمومی و خزانه دولت اسلامی، انصراف پیدا کرد و به معنای هر مالی که همه مردم در آن سهم دارند و متعلق به همگان است به کار رفت. امروزه وقتی «بیت المال» گفته می شود مانند این که «در حفظ بیت المال بکوش» و «به بیت المال ضرر نزن»، به معنای اموالی است که همه اقشار جامعه در آن سهم دارند و مسئول نگه داری آن هستند و مالک خصوصی ندارد. به عبارت دیگر، بیت المال از معنای «مکان خاص اموال عمومی» انصراف پیدا کرد و به معنای نهادی اجتماعی ـ اقتصادی که تمام اموال عمومی مسلمانان را در بر می گرفت، رواج یافت.